تاریخ معماری چند هزار ساله این سرزمین آثار برجسته بسیاری را پدید آورده است که به مثابه میراثی غنی در اختیار ماست. این میراث گرانبها گنجینه‌ای از اصالت‌ها و ارزش‌ها را در خود محفوظ داشته و نشان از هویتی دارد که امروزه سخت نیازمند بازشناسی آن هستیم.
انتشار گنجنامه را شاید بتوان یکی از مهم ترین قدم‌هایی دانست که تاکنون در راه معرفی آثار ناشناخته این معماری برداشته شده است؛ چرا که ارائه حدود ششصد اثر تاریخی در مجموعه‌ای واحد بی سابقه و قابل توجه است. اهمیت این مجموعه آنجا آشکار می‌شود که بدانیم تعداد نقشه‌هایی که تاکنون از بناهای ما ـ و اغلب به همت خارجیان ـ منتشر شده است، از چند ده عدد تجاوز نمی‌کند و کیفیت نازل اغلب این مدارک محدود نیز به میزان زیادی از ارزش و کارآیی آنها می‌کاهد.
این مجموعه گنجنامه نامیده شده است؛ که نشانه‌های گنجی را ارائه می‌دهد که دسترسی به آن سرفرازی و استقلال را در پی دارد. گنجنامه بالغ بر ۲۰ مجلد است که ترتیبی موضوعی دارند و تقریباً تمامی انواع بناها را در بر می‌گیرند. به این ترتیب که پنج جلد آن به معرفی «خانه‌ها»، چهارجلد به معرفی «مساجد و مساجد جامع»، سه جلد به معرفی «امامزاده‌ها و مقابر»، دو جلد به «بناهای بازار»، دو جلد به معرفی «کاخها و باغها» و بقیه مجلدات به معرفی «مدارس»، «کاروان سراها» و «حمامها» می‌پردازد و یک جلد نیز، به صورت استثنایی «بناهای مذهبی تهران» را در برمی‌گیرد.
مدارک ارائه شده در گنجنامه یک شبه فراهم نشده است و باید آن را محصول بیش از چهل سال کار و تلاش مشترک استادان و دانشجویان دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در ثبت و ضبط آثار معماری سنتی این سرزمین دانست. تنظیم و تدوین مدارک فوق و تکمیل آنها برای انتشار به صورت مجموعه‌ای مفصل در سال ۱۳۷۱ در مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی آغاز شد و تا امروز ادامه دارد.
همکاران گنجنامه در شاخه‌ها و زمینه‌های مختلف فعالیت نموده‌اند. گروهی از آنها تهیه و تنظیم نقشه بناها را بر عهده داشته‌اند. این گروه، ابتدا نقشه‌های مناسب را از میان نقشه‌های موجود در آرشیو مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده انتخاب نموده و سپس با مقایسه بسیار دقیق با سایر نقشه‌ها و عکسها تلاش شده تا صورت تصحیح شده نقشه‌ها ترسیم گردد. مجموعه نقشه‌های تهیه و تصحیح شده در مدت فعالیت دفتر گنجنامه بالغ بر بیش از سه هزار برگ نقشه است. گروه دیگری از این همکاران، به تهیه عکس جدید از وضع امروزی بناها پرداخته‌اند که باید کار خود را با سفرهای متعدد به گوشه و کنار کشور و اخذ مجوز لازم انجام دهند. این افراد در مدت فعالیت خود مجموعه‌ای بالغ بر بیست هزار اسلاید از بناهای تاریخی کشور تهیه کرده‌اند که تنها بخش کوچکی از آنها در این مجموعه انتشار یافته و بقیه به صورت آرشیوی منظم و قابل مراجعه برای محققین در مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده باقی است. گروه سوم نیز به تهیه متون تاریخی و توصیفی ابنیه مختلف پرداخته‌اند. در تهیه متون تاریخی یکی از مهم‌ترین وظایف این همکاران، جستجوی منابع مکتوب مرتبط در کتابخانه‌ها و مراجع مختلف بوده که با توجه به پراکندگی یا عدم وجود اطلاعات قابل مراجعه و معتبرکاری بس دشوار بوده است. سپس توصیف تحلیلی با ادراک دقیق معماری و فضاسازی از بنا ارائه شده است. در مرحله ویراستاری نیز کار با دقت بازنگری شده و از جهات مختلف تصحیح و تکمیل گردیده است. ترجمه متون و کنترل ویراستاری دقیق متون انگلیسی نیز از وظایف دیگر این همکاران است.
گنجنامه در هفدهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۸ به عنوان کتاب سال در هنر برگزیده شد. امروزه بعد از حدود 25 سال کار، تنظیم و تدوین مجلدات گنجنامه به پایان رسیده، تمامی 20 مجلد آن به زیور طبع آراسته شده؛ همچنین پنج جلد اول آن بازبینی شده و به چاپ دوم رسیده است. تدوین و انتشار این مجموعه بدون مساعدتها و حمایتهای همه جانبه ریاست دانشگاه شهید بهشتی و مسئولان دانشکده معماری و شهرسازی و نیز همکاری و مشارکت سازمان میراث فرهنگی تا سالها به صورت آرزویی دست نایافتنی در اذهان باقی می‌ماند
آخرین خبرها
